O TJUE determina que o prazo para reclamar os gastos hipotecarios comeza a contar cando se coñece o seu carácter abusivo

Por Xesús Sánchez García

Dende o artigo 15 do Audiencia Provincial de Barcelona, ​​​​dictou a súa primeira sentenza o 25 de xullo de 2018 (Roj: SAP B 8760/2018), diferenciando entre a acción de nulidade dunha cláusula concertada, que é imprescriptible, e a prescriptividade respecto da acción de restitución de cantidades indebidamente aboadas. , abriuse no noso país un debate doutrinal e xurisprudencial sobre a materia (a Sala 1a do TS se pronunciara sobre a prescribibilidade da acción de restitución mediante sentenza do 30 de decembro de 2010 -Roj: STS 743/2010-). ).

A cuestión central neste asunto é o inicio do prazo de prescrición da acción de restitución dos pagamentos efectuada en aplicación dunha cláusula abusiva nun contrato de préstamo con consumidores, sendo a propia Sala 1a do TS formulada unha cuestión prejudicial ante o TJUE, mediante auto do 22 de xullo de 2021 (Rox: ATS 10157/2021), que se tramita ante o Tribunal de Luxemburgo, co asunto C-561/21 e, así mesmo, na mesma data, o Tribunal formulou outra cuestión prejudicial de primeira Instancia 1 de Barcelona, ​​por Orde do 20 de xullo de 22, que deu lugar ao expediente C-2021/484.

Tamén o artigo 15 do Audiencia Provincial de Barcelona formulou catro 4 preguntas previas ante o TJUE (asuntos C-810/21 a C-813/21).

O TJUE pronunciouse en varias sentenzas sobre o principio de efectividade e o prazo de prescrición derivado da acción de restitución dunha cláusula concertada nun contrato de préstamo declarado nulo por abusivo (sentenzas do 9 de xullo de 2020, causas acumuladas C-698). /18 e C-699/18; e C-259/19; 22 de abril de 2021, asunto C-485/19; 10 de xuño de 2021, asuntos acumulados C-776/19 a C-782/19 e 8 de setembro. 2022, asuntos acumulados C-80/21 a C-82/21).

No artigo 64 da sentenza do 22 de abril de 2021, asunto C-485/19, o TJUE resolve que:

“En consecuencia, debe considerarse que unha norma procesual como a que se trata no litixio principal, na medida en que obriga ao consumidor a interpoñer accións xudiciais nun prazo de tres anos desde a data do enriquecemento inxusto e ao na medida en que tal enriquecemento poida producirse durante a execución dun contrato a longo prazo, pode dificultar excesivamente o exercicio dos dereitos conferidos pola Directiva 93/13 ou pola Directiva 2008/48 e que, polo tanto, infrinxe o principio de efectividade (véxase , por analoxía, sentenzas do 9 de xullo de 2020, Raiffeisen Bank e BRD Groupe Société Générale, C-698/18 e C-699/18, EU:C:2020:537, apartados 67 e 75, e do 16 de xullo de 2020, Caixabank e Banco Bilbao Vizcaya Argentaria, C-224/19 e C-259/19, EU:C:2020:578, apartado 91).

Segundo o artigo 9 do Audiencia Provincial de Valencia, nas súas sentenzas do 22 de novembro de 2022 (Rox: SAP V 3805/2022) e do 23 de xaneiro de 2023 (Rox: SAP V 134/2023), a Sala 1a do TS como consecuencia de diversos pronunciamentos do TJUE. , descartou que o día inicial do prazo de prescrición deste tipo de actuacións sexa o día do contrato ou a data en que se realizaron os pagamentos indebidos.

Para a Sala 1a do TS só quedan tres opcións, que expón ante o TJUE, a través da Auto do 22 de xullo de 2021. A Sala 1a do TS formulou ao TJUE as seguintes tres preguntas:

«1.- Será conforme ao principio de seguridade xurídica interpretar os artigos 6.1 e 7.1 da Directiva 93/13/CEE do Consello, do 5 de abril de 1993, sobre cláusulas abusivas nos contratos cos consumidores, no sentido de que: o prazo de prescrición da acción para reclamar o aboado en virtude de cláusula abusiva non comeza a contar ata que se declare a nulidade da dita cláusula mediante sentenza firme?

2.- Se tal interpretación non se axusta ao principio de seguridade xurídica, fai unha interpretación que considere que o día inicial do prazo de prescrición é a data das sentenzas do tribunal. Tribunal Supremo que estableceu a doutrina xurisprudencial sobre efectos reparadores (sentenzas do 23 de xaneiro de 2019)?

3.- Se tal interpretación é contraria ao citado artigo, fai unha interpretación que considere como día inicial do prazo de prescrición a data das sentenzas do Tribunal de Xustiza que declararon que a acción de restitución podía ser obxecto de prescrición. período (fundamentalmente, SSTJUE do 9 e 5 de xullo de 2020, Raiffeisen Bank SA, asuntos acumulados C-698/10 e 699/18; ou do 16 de xullo de 2020, Caixabank SA, asuntos acumulados C-224/19 e C-259). /19, que confirma a anterior?

Pola súa banda, o artigo 15 do Audiencia Provincial de Barcelona, ​​nas preguntas preliminares formuladas preguntou ao TJUE:

«1o) No exercicio dunha acción destinada a facer valer os efectos reparadores da declaración de nulidade dunha cláusula que impoña ao prestatario os gastos de formalización do contrato, é compatible co artigo 6, apartado 1, e o artigo 7?, o apartado 1 da Directiva 93/2013 somete o exercicio da acción a un prazo de prescrición de dez anos contados desde o momento no que a cláusula esgota os seus efectos coa liquidación do último dos pagamentos, momento no que o consumidor coñece os feitos que determinan a abuso ou é necesario que o consumidor dispoña de información adicional sobre a valoración xurídica dos feitos?

Se é necesario o coñecemento da apreciación xurídica dos feitos, debe condicionarse o inicio do cómputo do prazo á existencia dun criterio xurisprudencial consolidado sobre a nulidade da cláusula ou pode o órgano xudicial nacional ter en conta outras circunstancias diferentes?

2°) Dado que a acción de restitución está suxeita a un longo prazo de prescrición de dez anos, en que momento debe estar o consumidor en condicións de coñecer o carácter abusivo da cláusula e dos dereitos que lle confire a Directiva, antes do prazo de prescrición? a prescrición comeza a correr ou antes de que expire o prazo?

 Á vista da conexión desta cuestión prejudicial, adaptada ás particularidades do Dereito Civil aplicable en Cataluña, coa solicitude de resolución prejudicial C-565/2021 formulada pola Tribunal Supremo de España, solicitamos a súa adhesión a dita cuestión”.

As cuestións previas formuladas pola Sala 1a do TS e o artigo 15 do Audiencia Provincial de Barcelona non se acumularon, xa que o TJUE resolveu as cuestións formuladas pola Audiencia de Barcelona con anterioridade ás formuladas pola Sala 1a do TS.

O TJUE respondeu ás preguntas do Audiencia Provincial de Barcelona, ​​mediante sentenza do 25 de xaneiro de 2024, xuntáronse os asuntos C-810/21, C-811/21, C-812/21 e C-813/21.

No artigo 43 da sentenza, sobre a imprescriptibilidade do recurso de nulidade de cláusula abusiva e a prescripción de executar os seus efectos reparadores, o TJUE sinala:

"No que se refire á oposición dun prazo de prescrición a un recurso interposto por un consumidor para a devolución de cantidades indebidamente aboadas, baseada no carácter abusivo dunha cláusula contractual no sentido da Directiva 93/13, cómpre lembrar que o Tribunal de Xustiza xa declarou que os artigos 6, parágrafo 1, e 7, parágrafo 1 da citada Directiva non se opoñen a lexislación nacional que, aínda que recoñece o carácter imprescriptible da acción de nulidade dunha cláusula abusiva incluída nun contrato celebrado entre un profesional e un consumidor. , somete a prescrición a acción dirixida a facer cumprir os efectos retributivos desta declaración, sempre que se respecten os principios de equivalencia e eficacia (sentenza do 10 de xuño de 2021, BNP Paribas Personal Finance, C-776/19 a C-782). /19, EU:C:2021:470, apartado 39 e xurisprudencia citada).

E no artigo 48 da sentenza, relativo ao inicio do cómputo do prazo de prescrición, resolve:

"Así, no que se refire ao inicio do cómputo do prazo de prescrición, este só poderá ser compatible co principio de efectividade se o consumidor puido coñecer os seus dereitos antes de que comezase a correr ou expirase o devandito prazo (sentenza do 10 de xuño de 2021, sentenza do 776 de xuño de 19). BNP Paribas Personal Finance, C-782/19 a C-2021/470, EU:C:46:XNUMX, apartado XNUMX e xurisprudencia citada).

A sentenza non aplica a súa doutrina sobre o concepto de "consumidor medio, normalmente informado e razoablemente atento e perspicaz".

Nos artigos 50 e 51, a sentenza sinala que un prazo, como o de prescrición da acción de restitución dos gastos hipotecarios nos supostos analizados (10 anos, por aplicación do CCC), non se axusta ao principio de efectividade. , sempre que as normas polas que se rexe non teñan en conta que non abonda con establecer que o consumidor debe coñecer os feitos que determinan o carácter abusivo dunha cláusula contractual, senón que tamén debe ter en conta, sobre o por unha banda, se coñece os dereitos que lle confire a Directiva 93/13 e, por outra banda, se dispón de tempo suficiente para preparar e interpor efectivamente un recurso para poder invocar eses dereitos.

En canto á iniciación de morre a quo, En base á existencia dun criterio xurisprudencial consolidado sobre a nulidade da cláusula, o TJUE declara que é contrario á Directiva 93/13 e no artigo 61 da sentenza di:

 “A Directiva 93/13 debe interpretarse no sentido de que se opón a unha interpretación xurisprudencial do dereito nacional segundo a cal, para determinar o inicio do cómputo do prazo de prescrición da acción que o consumidor poida interpoñer para obter a restitución das cantidades. pagadas indebidamente en virtude dunha cláusula contractual abusiva, a existencia dunha xurisprudencia nacional consolidada sobre a nulidade de cláusulas análogas pode considerarse como proba de que o requisito relativo ao coñecemento, por parte do consumidor afectado, do abuso desa cláusula e das consecuencias xurídicas que derivan dela.

Polo tanto, para fixar o inicio do prazo de prescrición será necesario considerar cada caso concreto e acreditar o coñecemento que tiña o consumidor dos dereitos que lle confire a Directiva 93/13, o TJUE sinala no artigo 52 da sentenza que:

“En canto a se o coñecemento por parte do consumidor do carácter abusivo dunha cláusula contractual e dos dereitos conferidos pola Directiva 93/13 debe adquirirse antes de que comece a contar o prazo de prescrición da acción de devolución ou antes do vencemento do devandito prazo. que o requisito, mencionado no punto 48 desta sentenza, segundo o cal un prazo de prescrición só pode ser compatible co principio de efectividade se o consumidor puido coñecer eses dereitos antes de que o devandito prazo comezase a expirar, correr ou expirar, foi establecido pola xurisprudencia do Tribunal de Xustiza para os efectos de examinar, caso por caso, a compatibilidade dun determinado prazo de prescrición, aplicado de conformidade coa lexislación nacional de que se trate, co principio de efectividade.